Psikoterapi dünyasında, Şema Terapisi, kişilik bozuklukları ve dirençli DSM Eksen I bozuklukları gibi kronik durumlarla başa çıkmak için Jeffrey E. Young tarafından geliştirilen güçlü bir araç olarak öne çıkmaktadır. Geleneksel bilişsel davranış terapisinin aksine, Şema Terapi, bilişsel davranış terapisi, psikanalitik nesne ilişkileri teorisi, bağlanma teorisi ve Gestalt terapisi gibi önceki terapilerin teorilerini ve tekniklerini birleştiren bütünleşik bir psikoterapidir.
Bir danışanın çocuklukta temel duygusal ihtiyaçları karşılanmazsa, şemalar, başa çıkma stilleri ve modlar gelişebilir. Belirlenen bazı temel ihtiyaçlar arasında özerklik, gerçekçi sınırlar, kendini ifade edebilme, güvenli bağlanma, ve öz-denetimdir.
Bilişsel psikolojide şema, düşünce ve davranışın düzenli bir modelidir. Şema Terapisi'nde şema, çocukluk veya ergenlik döneminde gelişmiş ve yaşam boyunca gelişen yaygın bir öz-yıkıcı veya işlevsiz tema veya hafıza, duygu ve fiziksel duyumlar şeklinde tanımlanır. Bu şemalar genellikle kendine veya dünyaya dair bir inanç şeklinde ortaya çıkar.
Örneğin, Terk Edilme şemasına sahip bir kişi, başkalarının gözündeki algılanan değerlerine karşı aşırı duyarlı olabilir ve bu da onları ilişkilerinde üzgün ve panik içinde hissettirebilir.
Şema alanları, Young, Klosko ve Weishaar (2003) tarafından tanımlanan 18 erken maladaptif şemanın beş geniş kategorisine ayrılmıştır:
Erken dönem uyumsuz şemalar, çocukluktan itibaren oluşturulan ve yaşam boyunca tekrarlanan öz-yıkıcı duygusal ve bilişsel örüntülerdir. Bu şemaların şiddeti arttıkça, şemanın tetiklendiği negatif duygu ve süresi de artar. Şemanın yaygınlığı arttıkça, bu şemayı tetikleyen durumların sayısı artar.
Başa çıkma stilleri, bir kişinin şemalara karşı davranışsal tepkileridir ve üç potansiyel başa çıkma stili içerir: kaçınma, teslim olma ve karşı saldırı. Bu uyumsuz başa çıkma stilleri (aşırı telafi, kaçınma veya teslim olma) genellikle şemaları güçlendirme eğilimindedir.
Örneğin, bir Terk edilme şemasına sahip bir kişi, ilişkilerdeki algılanan tehditleri önlemek için yakınlığı sınırlayan davranışlarda bulunabilir. Bunun sonucunda ilişkinin yalnızlık veya gerçekten kaybedilmesi, kişinin Terk Edilme şemasını kolayca güçlendirebilir.
Şema modları, her insanın zaman zaman deneyimlediği geçici zihinsel durumlardır. Bir şema modu, şemaları ve başa çıkma stillerini içeren bir küme olarak düşünülebilir. Psikolojik olarak sağlıklı kişilerde şema modları hafif, esnek zihinsel durumlar olup, kişilik bozukluğu olan hastalarda şema modları daha şiddetli, sert zihinsel durumlar olabilir ve genellikle kişiliğin geri kalanından ayrılmış gibi görünebilir.
Young, Klosko ve Weishaar (2003) tarafından belirlenen 10 şema modu dört kategoriye ayrılmıştır. Bu kategoriler çocuk modları, işlevsel olmayan başa çıkma modları, işlevsel olmayan ebeveyn modları ve Sağlıklı Yetişkin modunu içerir.
Şema terapi, bilişsel davranışçı terapi, psikanalitik teorileri, gestalt terapi gibi ekollerin teori ve tekniklerini birleştiren bütüncül bir yaklaşım sağlayan ekoldür.
Şema Terapi'nin aktarım odaklı psikoterapi ile karşılaştırıldığı araştırmalar, özellikle Borderline Kişilik Bozukluğunu tedavi etmede Şema Terapi'nin etkinliğini göstermektedir.
- Hollandalı araştırmacılar, Şema Terapisi ile Aktarım Odaklı Psikoterapi karşılaştırarak yapılan bir çalışmada, 86 hasta üzerinde üç yıl boyunca haftada iki oturum aldı. Üç yılın sonunda, SFT koşulundaki hastaların %45'i tamamen iyileşirken, TFP alanlarda %24'lük bir iyileşme görüldü.
- Şema Terapisi'nin daha az yoğun olan poliklinik, bireysel Şema Terapisi'nin etkinliğini değerlendiren Hollandalı araştırmacılar, iki yıl boyunca haftada bir oturumdan iki haftada bir oturuma geçiş yapılmasına rağmen benzer derecede yüksek iyileşme oranlarına ulaşıldığını gösterdi.
- Grup Şema Terapisi'nin etkinliğini test eden bir çalışma, eklenen grup terapisinin tedaviye eklenmesinin, Borderline Kişilik Bozukluğu olan danışanların semptomlarında anlamlı düşüşe neden olduğunu göstermiştir.
Şema Terapi, bilişsel, duygusal ve davranışsal boyutları ele alarak, erken uyumsuz şemaları tanımlamak ve değiştirmek, başa çıkma stillerini ve şema modlarını yönetmek, temel duygusal ihtiyaçları karşılamak ve sağlıklı bir yetişkin modu geliştirmek için kapsamlı bir terapi yaklaşımı sunar. Bu yaklaşım, danışanların daha sağlıklı, uyumlu ve memnun bir yaşam sürmelerine yardımcı olur.
